"วันฉัตรมงคล" เปิดประวัติความสำคัญ "ฉัตรมงคล" มีความหมายว่าอย่างไร

"วันฉัตรมงคล" ตรงกับวันที่ 4 พฤษภาคม ของทุกปี "ฉัตรมงคล" มีความหมายตามพจนานุกรมว่า พระราชพิธีฉลองพระเศวตฉัตร ซึ่งจะกระทำในวันคล้ายวันบรมราชาภิเษก "พระราชพิธีฉัตรมงคล" เป็นพระราชพิธีบำเพ็ญพระราชกุศลสมโภชพระมหาเศวตฉัตร เครื่องราชูปโภค ฉลองสิริราชสมบัติเนื่องในวันคล้ายวันบรมราชาภิเษกของพระมหากษัตริย์ในพระบรมราชวงศ์จักรี เริ่มมีครั้งแรกในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว 

 

 

ตามธรรมเนียมเดิม ในเดือน 6 (ตรงกับเดือนพฤษภาคม) เจ้าพนักงานทั้งฝ่ายหน้าและฝ่ายในที่มีหน้าที่รักษาเครื่องราชูปโภคและพระราชนิเวศน์ จะทำพิธีสมโภชเป็นการภายใน โดยฝ่ายในจะตั้งเครื่องสังเวย เครื่องประโคม และร้อยดอกไม้ประดับบูชา ส่วนฝ่ายหน้าจะจัดพิธีสวดมนต์เลี้ยงพระด้วย เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงประกอบพิธีบรมราชาภิเษก เมื่อวันพฤหัสบดี เดือน 6 ขึ้น 15 ค่ำ ปีกุนตรีศก จ.ศ. 1213 ตรงกับวันที่ 15 พ.ค. 2394 นั้น ตรงกับเดือนที่เจ้าพนักงานทำพิธีสมโภชเครื่องราชูปโภค จึงโปรดเกล้าฯ ให้จัดการพระราชกุศลในวันคล้ายวันบรมราชาภิเษกและพระราชทานชื่อว่า "ฉัตรมงคล" โดยจัดการพระราชพิธีในเดือน 6 ขึ้น 13 14 15 ค่ำ และแรม 1 ค่ำ รวม 4 วัน

 

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงรับบรมราชาภิเษกเมื่อวันพุธ เดือน 12 แรม 12 ค่ำ ปีมะโรงสัมฤทธิศก จ.ศ. 1230 ตรงกับวันที่ 11 พ.ย. 2411 แต่ยังคงให้จัดพระราชพิธีฉัตรมงคลในเดือน 6 ตามแบบอย่างในรัชกาลที่ 4 ต่อมา จนกระทั่งเมื่อประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษกครั้งที่สอง ในวันอาทิตย์ เดือน 12 แรม 12 ค่ำ ปีระกาเบญจศก จ.ศ. 1235 ตรงกับวันที่ 16 พ.ย. 2416 พระองค์โปรดเกล้าฯ พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าแก่พระบรมวงศานุวงศ์และข้าราชการที่ได้รับพระราชทานพานทองด้วย ในปีต่อมาจึงย้ายเวลาจัดพระราชพิธีฉัตรมงคลจากเดือน 6 มาทำในเดือน 12 และเรียกว่า "การสมโภชพระมหาเศวตฉัตร" มีการจัดพระราชพิธีรวม 4 วัน ในเดือน 12 แรม 10 ค่ำ ถึงแรม 13 ค่ำ

 

 

ต่อมา ในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชพิธีบรมราชาภิเษกสองคราว คือ พระราชพิธีบรมราชาภิเษกและเฉลิมพระราชมณเฑียร วันที่ 11 พ.ย. 2453 และพระราชพิธีบรมราชาภิเษกสมโภช วันที่ 28 พ.ย. 2454 พระราชพิธีฉัตรมงคล ส่วนใหญ่จัดในวันที่ 11 พฤศจิกายน พร้อมกับการพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ยกเว้นบางปีที่โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนงานพระราชพิธีฉัตรมงคลทำพร้อมกับงานเฉลิมพระชนมพรรษาในวันที่ 31 ธ.ค. และยังโปรดเกล้าฯ ให้เพิ่มการพระราชกุศลทักษิณานุปทาน หรืออุทิศส่วนพระราชกุศลถวายแด่สมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราชด้วยอีกส่วนหนึ่ง

 

พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษกในวันที่ 25 ก.พ. 2468 การพระราชพิธีฉัตรมงคลจัดในวันดังกล่าว แต่การพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้านั้นส่วนใหญ่พระราชทานในวันเฉลิมพระชนมพรรษา คือวันที่ 8 พ.ย. ต่อมา ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร ไม่มีการจัดพระราชพิธีฉัตรมงคล เนื่องจากไม่มีการประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ส่วนการพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้านั้น ทำในวันเฉลิมพระชนมพรรษา คือวันที่ 20 ก.ย.

 

ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร พระราชพิธีฉัตรมงคล จึงจัดขึ้นทุกวันที่ 5 พฤษภาคม เพราะทรงประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษกเมื่อวันที่ 5 พ.ค. 2493 และทางราชการถือเป็นวันหยุดตามประเพณีวันหนึ่งของประเทศไทย ต่อมาในวันที่ 11 เม.ย. 2560 หลังจากพระองค์เสด็จสวรรคต รัฐบาล พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา ได้ประกาศลงในราชกิจจานุเบกษายกเลิกวันนี้ลง และกำหนดให้วันที่ 28 กรกฎาคม อันเป็นวันเฉลิมพระชนมพรรษาของพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว และวันที่ 13 ต.ค. ของทุกปี อันเป็นวันคล้ายวันสวรรคตของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เป็นวันหยุดเพิ่มเติมตั้งแต่ปี พ.ศ. 2560 เป็นต้นไป

 

เนื่องจาก วันฉัตรมงคล ถูกกำหนดวันขึ้นตามวันบรมราชาภิเษก พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณา โปรดเกล้าฯ ให้ตั้งการพระราชพิธีนี้ขึ้นในวันที่ 4 - 6 พ.ค. 2562 โดยพระราชพิธีบรมราชาภิเษกอย่างเป็นทางการจัดขึ้นในวันที่ 4 พ.ค. 2562 ดังนั้นวันฉัตรมงคลในปัจจุบันจึงตรงกับ วันที่ 4 พฤษภาคม ของทุกปี

 

ในปี พ.ศ. 2566 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้งดการพระราชพิธีดังกล่าว เนื่องจากพระองค์และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี จะเสด็จพระราชดำเนินทรงร่วมงานพระราชพิธีราชาภิเษกของสมเด็จพระเจ้าชาลส์ที่ 3 แห่งสหราชอาณาจักร ในวันที่ 6 พฤษภาคม ทั้งนี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปิดปราสาทพระเทพบิดรให้ประชาชนเข้ากราบถวายบังคมพระบรมรูป อีกทั้งรัฐบาลไทยยังจัดงานสโมสรสันนิบาตในวันฉัตรมงคลเป็นครั้งแรกในรัชกาลด้วย

 

 

พระราชพิธีรัชมงคล

 

พระราชพิธีรัชมงคล มีลักษณะคล้ายกับพระราชพิธีฉัตรมงคล แต่จะกระทำในวันคล้ายวันเสด็จขึ้นครองราชสมบัติ พระราชพิธีนี้เริ่มมีขึ้นในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร เนื่องด้วยพระองค์เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติแต่ทรงพระเยาว์ จึงให้มีพิธีที่ลักษณะคล้ายคลึงกับพระราชพิธีฉัตรมงคล (พิธีสำหรับพระมหากษัตริย์ที่ผ่านการบรมราชาภิเษกแล้ว) เรียกว่า "พระราชพิธีรัชมงคล" โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งการพระราชพิธีระหว่างวันที่ 28 ก.พ. (หรือ 29 ก.พ. หากเป็นปีอธิกสุรทิน) วันที่ 1 และ 2 มี.ค. (วันคล้ายวันเสด็จขึ้นครองราชย์ต่อจากรัชกาลที่ 7)

 

ในรัชกาลของพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ก็ยังคงมีการพระราชพิธีนี้อยู่ โดยตั้งการพระราชพิธีระหว่างวันที่ 7 - 9 มิ.ย. (วันคล้ายวันเสด็จขึ้นครองราชย์ต่อจากรัชกาลที่ 8) แต่เมื่อทรงประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ในปี 2493 ก็งดการพระราชพิธีนี้ไป

 

 

ข้อมูล : วิกิพีเดีย