วิปัสสนา-กรรมฐาน-สมถกรรมฐาน | คมชัดลึก

   ทั้งนี้ พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙ ราชบัณฑิต) เจ้าอาวาสวัดราชโอสาราม ได้อธิบายความหมายของคำว่า "วิปัสสนา" แปลว่า การเห็นแจ้ง ความเห็นวิเศษ ญาณพิเศษ ปัญญาเครื่องเห็นแจ้ง

 วิปัสสนา หมายถึง การรู้แจ้งเห็นจริงสภาวธรรมตามที่เป็นจริง คือปัญญาที่เห็นความจริงของสังขารทั้งปวงว่า ตกอยู่ในไตรลักษณ์ คือ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา แล้วถอนความยึดมั่นถือมั่นในสังขารเสียได้

 วิปัสสนา เป็นชื่อของปัญญาสามารถทำให้เกิดขึ้นได้ด้วยการฝึกอบรมกรรมฐาน

 ในขณะที่คำว่า “วิปัสสนากรรมฐาน” เจ้าคุณทองดี ได้ให้ความหมายไว้ว่า กรรมฐานเป็นอุบายเรื่องปัญญา กรรมฐานทำให้เกิดความรู้แจ้งเห็นจริง หมายถึง การปฏิบัติธรรมที่ใช้ปัญญาพิจารณาเป็นหลัก

 วิปัสสนากรรมฐาน บำเพ็ญได้โดยการพิจารณาสภาวธรรม หรือนามรูป ขันธ์ ธาตุ อายตนะ อินทรีย์ให้เป็นตามความเป็นจริง คือ เห็นด้วยปัญญาว่า สภาวธรรมเหล่านี้ตกอยู่ในสามัญลักษณะ หรือ ไตรลักษณ์ คือ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา เป็นสิงที่เกิดขึ้นจากการรวมตัวของธาตุ ๔ คือ ดิน น้ำ ไฟ ลม เท่านั้น เป็นสิ่งที่ไม่ควรยึดมั่นถือมั่น

 วิปัสสนากรรมฐาน เป็นกรรมฐานที่มุ่งอบรมปัญญาเป็นหลัก คู่กับสมถกรรมฐาน ซึ่งมุ่งบริหารจิตเป็นหลัก

 ส่วนคำว่า "สมถกรรมฐาน" คือ กรรมฐานเป็นอุบายสงบใจ ได้แก่ การปฏิบัติธรรมด้วยการบริกรรม เป็นการบำเพ็ญเพียรทางจิตใจโดยใช้สติเป็นหลัก ไม่เกี่ยวกับการใช้ปัญญา มุ่งให้จิตสงบระงับจากนิวรณ์ ซึ่งเป็นตัวขัดขวางจิตใจ ไม่ให้บรรลุความดีเป็นสำคัญ

 สมถกรรมฐาน เป็นอุบายวิธีหยุดความฟุ้งซ่านแห่งจิต ซึ่งมักจะฟุ้งซ่านไปตามอารมณ์ต่างๆ กล่าวคือ หยุดความคิดของจิตไว้ โดยใช้สติยึดดึงอารมณ์อย่างใดอย่างหนึ่งมาบริกรรมจนกระทั่งจิตแนบแน่นในอารมณ์นั้น และสงบระงับไม่ฟุ้งซ่านต่อไป

 สมถกรรมฐาน เป็นกรรมฐานที่มุ่งบริหารจิตเป็นหลัก คู่กับ วิปัสสนากรรมฐาน ที่มุ่งการอบรมปัญญาเป็นหลัก

"พระธรรมกิตติวงศ์"