นกป่าสัปดาห์ละตัว:นกตบยุงหางยาว | คมชัดลึก

 
          ฤดูฝนเป็นฤดูกาลที่มีอาหารอุดมสมบูรณ์ที่สุด แมลงที่มีอยู่อย่างชุกชุมเป็นแหล่งโปรตีนชั้นดีที่นกนานาชนิดต่างขะมักเขม้นหาไปเลี้ยงลูกน้อย แต่ในขณะเดียวกัน แมลงบางชนิด เช่น ยุง เหลือบ ริ้น แมลงวัน ก็สร้างความรำคาญไม่น้อยให้กับคนเข้าป่าดูนก ช่วงเวลาพลบค่ำที่ยุงจำนวนมากออกหากิน ประกอบกับเสียงร้องดัง “จุ๋ง จุ๋ง” หรือ “ชุ้ก ชุ้ก” ของ นกตบยุงหางยาว (Large-tailed Nightjar) ดังขึ้นจากทั่วทุกสารทิศ หลายคนอาจเข้าใจว่านกตบยุงกำลังอิ่มหมีพีมัน และเป็นตัวช่วยควบคุมโรคระบาดอย่างไข้มาลาเรีย ไข้เลือดออก ฯลฯ
 
          นกตบยุง (Nightjars) เป็นนกกลุ่มที่ถูกเข้าใจผิดมากที่สุดเลยก็ว่าได้ ก่อนอื่นเลยคือชื่อ “นกตบยุง” ที่ผู้เขียนเองก็ไม่ทราบที่มาชัดเจน แต่น่าจะมาจากเสียงร้องของนกตบยุงหางยาวนี่เอง ที่คนสมัยก่อนคงจินตนาการไปว่าเป็นเสียงมันใช้ปีกตบยุงกิน หรือเพราะมักได้ยินเสียงมันร้องตอนกำลังนั่งตบยุงยามพลบค่ำก็มิอาจทราบได้ จริงๆแล้วแมลงที่เป็นอาหารนกตบยุงได้แก่ ผีเสื้อกลางคืน แมลงเม่า แมลงปีกแข็ง ฯลฯ ซึ่งเป็นแมลงขนาดใหญ่
 
          ชื่ออังกฤษ Nightjar นั้นก็น่าจะมาจากเสียงร้องสั่นระรัวต่อเนื่องของ European Nightjar ที่ได้ยินในยามราตรี คำว่า jar ที่หมายถึงอาการสั่นระรัวนี้เป็นคำพ้องกับ jar ที่แปลว่า โอ่ง หรือตุ่มใส่น้ำ นกตบยุงมีจงอยปากที่สั้นเล็กจนแทบมองไม่เห็น การทำรังวางไข่จึงเรียบง่ายมาก นั่นก็คือ วางไข่ลงบนพื้นเลย อย่างไรก็ตาม สิงคโปร์ มีรายงานนกตบยุงหางยาววางไข่บนหลังคาตึกที่มีเศษใบไม้แห้งรกรุงรังด้วย!
 
          แม้จงอยปากจะเล็ก แต่ปากของพวกมันกว้างมากๆ นอกจากนี้ยังมีหนวดยาวและแข็งที่มุมปากช่วยในการกรองแมลงเข้าปากขณะบิน การที่นกตบยุงบางชนิดโฉบจับแมลงที่หากินใกล้ปศุสัตว์ ทำให้คนสมัยก่อนอุตริเข้าใจผิดว่ามันใช้ปากกว้างๆนี้ดูดนมแพะ เป็นที่มาของชื่อ Goatsucker ซึ่งเป็นชื่อทุกวันนี้แทบไม่มีใครใช้แล้ว
 
          นกตบยุงหางยาวเป็นนกตบยุงที่พบชุกชุมที่สุดในไทย พบได้ทั่วประเทศ โดยเฉพาะตามป่า อาจพบน้อยกว่านกตบยุงอื่นๆบ้างในที่โล่ง (ถิ่นอาศัยของนกตบยุงเล็กและนกตบยุงป่าโคก) และป่าดิบเขา (ถิ่นของนกตบยุงภูเขา) จำแนกชนิดได้ง่ายจากลวดลายที่ตัดกันชัดเจนกว่าชนิดอื่นๆ ขณะเกาะจะเห็นจุดที่ปีกเรียงเป็นแถวตามแนวขวาง เพศผู้มีแถบสีขาวที่ปลายขนหางคู่นอก ที่ขนปลายปีก และที่คอ (บริเวณสีขาวนี้จะเป็นสีน้ำตาลอ่อนในเพศเมีย) ซึ่งในการเกี้ยวพาราสี นกตัวผู้จะวิ่งรอบตัวเมีย ส่ายหางไปมา พองขนสีขาวที่คอ พร้อมทั้งส่งเสียงร้องคล้ายกบ

นกตบยุงหางยาว 
ชื่ออังกฤษ Large-tailed Nightjar, Javan Goatsucker 
ชื่อวิทยาศาสตร์ Caprimulgus macrurus (Horsfield, 1821) 
วงศ์ (Family) Caprimulgidae (วงศ์นกตบยุง) 
อันดับ (Order) Caprimulgiformes (อันดับนกตบยุง) 
.......................................
(หมายเหตุ นกตบยุงหางยาว : คอลัมน์ นกป่าสัปดาห์ละตัว)