'เมื่อสิ่งแปลกปลอมติดในลำคอ' | คมชัดลึก

 

          โดยปกติเมื่อรับประทานอาหาร อาหารที่ถูกบดเคี้ยวด้วยฟันในช่องปากจะผ่านการคลุกเคล้าด้วยลิ้น หลังจากนั้นอาหารจะถูกกลืนผ่านคอหอย ไปยังหลอดอาหาร และกระเพาะอาหารตามลำดับ สิ่งแปลกปลอม เช่น ก้างปลา เศษกระดูก เม็ดข้าว เมล็ดน้อยหน่า ลูกปัด สตางค์ เหล็ก เศษของเล่น หรือสิ่งแปลกปลอมอื่นๆ ที่รับประทาน สามารถติดได้ทั้งทางเดินอาหาร ตั้งแต่โคนลิ้น ต่อมทอนซิล ฝาปิดกล่องเสียง หลอดอาหารช่วงในคอ หลอดอาหารช่วงที่อยู่ในช่องหน้าอก และกระเพาะอาหาร นอกจากนี้สิ่งแปลกปลอมยังสามารถติดที่ทางเดินหายใจได้ เนื่องจากมีช่องร่วมกับทางเดินอาหารบริเวณคอ 

 

๐ สาเหตุหลักที่ทำให้สิ่งแปลกปลอมติดในช่องลำคอ  

          ระหว่างรับประทานอาหารหากมีการพูด หัวเราะ สะอึก ไอ หรือจามในขณะที่มีอาหารอยู่ในปาก เป็นสาเหตุที่จะทำให้เกิดการสำลักเศษอาหาร ส่งผลให้ฝาปิดกล่องเสียงเปิดพร้อมกับการหายใจเข้าอย่างแรงอาจพาเอาสิ่งแปลกปลอมเข้ากล่องเสียง ติดในกล่องเสียง หลอดลม หรือในปอดได้ ในบางรายถ้าเกิดอย่างเฉียบพลันร่วมกับสิ่งแปลกปลอมขนาดใหญ่อุดทางเดินหายใจ อาจทำให้ขาดอากาศเป็นเจ้าหญิงนิทรา หรือเสียชีวิตได้

 

๐ กลุ่มเสี่ยงและกลุ่มที่ต้องเฝ้าระวังเป็นพิเศษ  

          สิ่งแปลกปลอมต่างๆ ที่ติดคอในส่วนทางเดินอาหาร หรือทางเดินหายใจ สามารถพบได้ทุกเพศทุกวัย ตั้งแต่เด็กจนถึงสูงวัย โดยพบว่ากลุ่มที่ต้องเฝ้าระวังเป็นพิเศษ ได้แก่ กลุ่มเด็กเล็กที่อายุน้อยกว่าห้าขวบอาจเกิดขณะรับประทานอาหาร หรือพฤติกรรมความซุกซนตามวัยจากการหยิบของของเข้าปากโดยรู้เท่าไม่ถึงการณ์ ส่วนผู้สูงอายุที่มีปัญหาเรื่องการบดเคี้ยวและการกลืนอาหารก็อาจมีสิ่งแปลกปลอมเข้าไปติดในช่องลำคอ หรือในส่วนที่ลึกกว่านั้นได้

 

๐ อาการที่แสดงเมื่อสิ่งแปลกปลอมติดในช่องลำคอ 

          อาการแสดงของสิ่งแปลกปลอมขึ้นกับชนิดและลักษณะของสิ่งแปลกแปลม ว่ามีความแหลมคมหรือไม่ อายุของผู้ป่วย และตำแหน่งที่ติด เมื่อสิ่งแปลกปลอมเข้าไปติดที่คอและทางเดินอาหาร จะมีอาการเจ็บคอ แบบแปลบๆ และจะเริ่มมีอาการมากขึ้นเวลากลืนหรือพูด บางรายมีการเจ็บตลอดเวลา หรือเจ็บบริเวณหน้าอก ถ้าสิ่งแปลกปลอมติดที่กล่องเสียง จะมีอาการเจ็บคอ ไอ เสียงแหบ หรือหายใจเสียงดัง ถ้าสิ่งแปลกปลอมมีขนาดใหญ่อาจอุดทำให้หายใจไม่ออก ทุรนทุราย หอบ ตัวเขียว ในกรณีติดที่หลอดลม จะมีอาการไอ หายใจเสียงดัง หายใจลำบาก หอบเหนื่อยได้ การวินิจฉัยอาศัยจากประวัติและตรวจร่างกาย ถ้าติดที่โคนลิ้น ต่อมทอนซิล และในคอหอย จะเห็นได้โดยวิธีการตรวจทั่วไป แต่บางรายตรวจด้วยวิธีธรรมดาไม่พบเพราะสิ่งแปลกปลอมติดลึก อาจต้องทำการเอกซเรย์ร่วมด้วย และต้องพิจารณาตรวจโดยการส่องกล้องที่กล่องเสียง หลอดลม หรือหลอดอาหาร

 

๐ อันตรายที่ส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิต  

          การที่สิ่งแปลกปลอมติดในช่องลำคอ พบอันตรายโดยตรงจากสิ่งแปลกปลอมทิ่มแทง ตำ เนื้อเยื่อในช่องลำคอ อาจทำให้เจ็บ เลือดออก ขวางการกลืน ถ้าเป็นทางเดินหายใจอาจรุนแรงจนขาดอากาศและเสียชีวิตได้ มีรายงานพบว่า ก้างปลาขนาดใหญ่ติดลึกไปทิ่มแทงหลอดเลือดใหญ่ (Carotid) ได้ในผู้ป่วยบางราย ถ้าสิ่งแปลกปลอมไม่หลุดเอง หรือไม่ได้รับการรักษาที่ถูกต้อง เช่น ติดที่หลอดอาหารเป็นเวลานาน อาจทำให้หลอดอาหารอักเสบจนทะลุได้ ถ้าติดบริเวณทางเดินหายใจและไม่ได้รับการรักษา บางรายอาจไอมีเสมหะปนเลือดหรือหนอง ในรายที่ติดนานๆ พบโรคแทรกซ้อน คือ อาการของโรคปอดบวม ปอดแฟบ ฝีในปอด หนองในโพรงเยื่อหุ้มปอด ฝีหรือหนองในเมดิแอสทินัม (mediastinum) ได้

 

๐ วิธีการรักษา 

          ในกรณีที่สิ่งแปลกปลอมติดในคอในตำแหน่งที่ไม่ลึกส่วนใหญ่สามารถคีบออกได้ โดยใช้ยาชาเฉพาะที่ แต่หากติดในตำแหน่งที่ลึก เช่น ที่กล่องเสียง หลอดลม หรือหลอดอาหาร สามารถตรวจเพื่อหาตำแหน่งของสิ่งแปลกปลอมโดยการส่องกล้อง และคีบสิ่งแปลกปลอมออก มีผู้ป่วยส่วนน้อย (ร้อยละ 1-5) ที่ต้องรักษาโดยการผ่าตัดเอาออก สิ่งแปลกปลอมที่หลุดจากหลอดอาหารเข้าในกระเพาะอาหารแล้ว จะขับถ่ายออกมาเอง โดยไม่ต้องคีบออก ยกเว้นในบางรายที่สิ่งแปลกปลอมแหลมคมแล้วเกิดการทิ่มทะลุกระเพาะอาหาร หรือลำไส้ แพทย์จะพิจารณาการรักษาโดยการผ่าตัดเอาออกทางหน้าท้อง

 

๐ การป้องกันและดูแลตัวเอง 

          การป้องกัน ตั้งแต่การเตรียมอาหาร ควรตรวจดูสิ่งแปลกปลอมที่ปะปนกับอาหารก่อนปรุง ขณะรับประทานก็ควรเพิ่มความระมัดระวัง เช่น อาหารที่มีเศษกระดูก เปลือกไข่ เนื้อแข็งๆ หรือก้างปลา ด้วยการควรเคี้ยวอาหารให้ละเอียดก่อนกลืน หลีกเลี่ยงการพูด หรือหัวเราะ ในเด็กเล็ก ควรสอนไม่ให้หยิบสิ่งของเข้าปาก เลือกอาหารที่เคี้ยวง่ายไม่มีเศษกระดูก ก้าง และไม่ควรวางของที่เด็กจะหยิบเข้าปากง่าย เช่น เมล็ดพืช ผลไม้ต่างๆ ลูกปัด เหรียญ สำหรับผู้สูงอายุที่ไม่มีฟัน ควรจะรับประทานอาหารที่เคี้ยวได้ง่าย รวมถึงระมัดระวังฟันปลอมหลุด เพียงหันมาใส่ใจเรื่องเหล่านี้มากขึ้น ก็จะลดโอกาสของภาวะเสี่ยงต่างๆ ได้

นพ.ธนาวุฑฒ์ โสภักดี

แพทย์เฉพาะทางหู คอ จมูก

โรงพยาบาลเปาโล เมโมเรียล พหลโยธิน

 

.......................................

(หมายเหตุ 'เมื่อสิ่งแปลกปลอมติดในลำคอ' : คอลัมน์ ดูแลสุขภาพ)