เปิดสรรพคุณ "มะระขี้นก" ขมแต่ดี พืชผักสมุนไพรบำรุงสุขภาพ ประโยชน์เพียบ

 

 “มะระขี้นก” ชื่อนี้มาจากที่นกมันชอบมาจิกกินทั้งผลและเมล็ด แล้วก็ถ่ายเมล็ดไว้ตามที่ต่าง ๆ จึงเป็นที่มาของชื่อนี้ ซึ่งลักษณะของมะระขี้นกคล้ายกระสวย ผิวเปลือกขรุขระและมีปุ่มยื่นออกมา โดยผลอ่อนจะมีสีเขียว แต่ถ้าเป็นผลแก่จะออกสีเหลืองอมแดง ปลายของผลจะแตกเป็น 3 แฉก แต่มะระที่สุกแล้วจะมีสารซาโปนิน (Saponin) ในปริมาณมาก การรับประทานอาจทำให้มีอาการอาเจียน ท้องร่วงได้ และอาจทำให้ถึงขั้นเสียชีวิต เพราะฉะนั้นห้ามรับประทานแบบสุกๆ

ในตำรายาไทยระบุว่า มะระขี้นก มีสรรพคุณในการช่วยโรคตับ ตับพิการ ดับพิษร้อน เป็นยาบำรุงร่างกาย บำรุงสายตา ทำให้ตาสว่าง บำรุงโลหิต บำรุงกำลัง เป็นสมุนไพรที่ช่วยให้ตับทำงานได้ดีขึ้น ทำให้การย่อยอาหาร ภูมิคุ้มกัน และการเผาผลาญดีขึ้น มะระขี้นก มีรสขมช่วย บำรุงน้ำดี (สร้างจากตับ) ดับพิษทุกอย่าง ความขมเย็นของมะระขี้นก จะทำหน้าที่เสมือนน้ำหล่อเย็นที่ทำให้เครื่องยนต์ทำงานโดยไม่ร้อนเกินไป ตับเปรียบเสมือน เครื่องยนต์ของร่างกายคนเรา เป็นอวัยวะที่สร้างธาตุไฟโดยผลิตเม็ดเลือดแดงและน้ำดี เพื่อช่วยการเผาผลาญ และทำหน้าที่กำจัดพิษ ถ้าตับต้องทำงานหนัก จะทำให้ตับร้อนเกินไปจนทำงานไม่เป็นปกติ

 

หมอพื้นบ้านนิยมใช้มะระขี้นกับภาวะร้อนเกินของร่างกาย เช่น ใช้แก้ไข้ ไข้หวัด ไอ แก้ร้อนใน ตลอดจนรักษาโรคที่เกิดจากความร้อนเกิน เช่น ริดสีดวงทวาร แก้ลมเข้าข้อ (ข้ออักเสบ) ผดผื่นคัน นอกจากนี้ยังใช้มะระขี้นกช่วยให้นอนหลับ ช่วยระบาย ใช้ป้องกันและรักษาเบาหวาน

 

สอดคล้องกับการแพทย์แผนจีน ที่กล่าวว่าในกรณีเลือดของตับไม่เพียงพอ อาจจะมาจากการเสียเลือดมากเกินไป (เช่น ประจำเดือน) ม้ามและกระเพาะอาหารพร่อง ไม่สามารถสร้างเลือดพอเพียง (เช่น กินสารอาการไม่ถึง ระบบย่อยและดูดซึมสารอาหารมีปัญหา) ป่วยเรื้อรัง กินดึก นอนดึก เลือดจากตับถูกส่งไปยังตา เอ็น เล็บ มดลูกไม่เพียงพอ ทำให้ตาลาย ตาแห้ง มองกลางคืนไม่เห็น เอ็นติดขัด ตะคริว แขนขาชา เล็บไม่สมบูรณ์ รอบเดือนน้อยหรือไม่มา

 

 

 

 

ทางอายุเวทและชาวฟิลิปปินส์ ใช้ล้างพิษในเลือด ทำให้เลือดสะอาด (blood detox) โดยใช้น้ำคั้นจากผล 20-25 ซีซี มะระขี้นก เป็นพืชตระกูลแตง พบกระจายในเขตร้อน กึ่งร้อน ถูกใช้เป็นอาหารและยาของมนุษย์และสัตว์มายาวนานหลายพันปี (โภชนเภสัช) อุดมไปด้วยสารพฤกษเคมี ที่มีผลส่งเสริมสุขภาพมากมาย มีงานวิจัยทางการแพทย์ที่เกี่ยวข้องกับการนำมาใช้ลดเบาหวาน ลดไขมันในเลือด ลดความดัน โรคอ้วน มะเร็ง และแม้กระทั่งโรคเอดส์ การแพทย์อายุรเวท เรียกมะระขี้นกว่า “karela” บันทึกประวัติศาสตร์ พบคนในอดีตใช้น้ำคั้นจากผลมะระขี้นก รักษาโรคต่างๆ มากมาย เช่น บรรเทาอาการปวดข้อ ไข้เรื้อรัง มาลาเรีย ดีซ่าน โรคเกี่ยวกับตับหรือระบบย่อยอาหาร หนองใน ขับปัสสาวะ เป็นยาระบาย ต้านพยาธิ ใช้ภายนอกรักษาโรคผิวหนังเรื้อรัง แผลไหม้ ฝี ผื่น หัด อีสุกอีใส หิด ในการแพทย์พื้นบ้านของตุรกี น้ำมันที่ได้จากผลมะระขี้นกสุก หมักในน้ำมันมะกอกที่อุ่นด้วยแสงแดด ผสมกับน้ำผึ้ง ใช้เพื่อป้องกันและรักษาแผลในกระเพาะอาหาร ในยาพื้นบ้านแอฟริกัน ใช้ฆ่าพยาธิ ลดอักเสบ (ผล เมล็ด ใบ) ลดไข้ ประจำเดือนผิดปกติ (ใบ) ซิฟิลิส โรคไขข้ออักเสบ (rheumatism) และโรคผิวหนัง (ราก) ผลและใบใช้รักษาโรคดีซ่าน โรคตับ โรคผิวหนัง และเบาหวานในแอฟริกาเช่นกัน ในแถบทะเลแคริบเบียน ใช้ยาต้มจากใบ หรือน้ำคั้นจากผลเพื่อรักษาโรคเบาหวาน ยาต้มใบยังใช้รักษาความดันโลหิตสูง การติดเชื้อในครรภ์ มาลาเรีย โรคบิด พยาธิ ใบต้มอาบ ใช้สำหรับรักษาโรคไขข้ออักเสบ

 

 

งานวิจัยพบฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาของมะระขี้นก คือ ต้านอักเสบ ต้านอนุมูลอิสระ ต้านมะเร็งหลายชนิด ทดสอบในหลอดทดลองหรือหนู เช่น มะเร็งเต้านม ลำไส้ใหญ่ ตับอ่อน ตับ ต่อมลูกหมาก ผิวหนัง ปากมดลูก เม็ดเลือดขาว ต่อมหมวกไต ต่อมลูกหมาก ปอด หลังโพรงหลังจมูก ศีรษะและคอ โดยมีผลเหนี่ยวนำให้เกิดการตายของเซลล์มะเร็ง หยุดยั้งการโตของเซลล์มะเร็ง และเกี่ยวข้องกับการปรับสมดุลวิถีของเมตาบอลิซึมสารอาหาร มีฤทธิ์เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ ( uterine adenomyosis) ปกป้องตับ โดยมีผลเพิ่มระดับเอนไซม์ช่วยต้านอนุมูลอิสระและขจัดสารพิษในตับ ต้าน PCOS ปรับภูมิคุ้มกัน ต้านไวรัส โดยมีรายงานผู้ป่วยเอดส์ ชาวแคลิฟอร์เนีย ดื่มน้ำมะระขี้นกผสมน้ำผลไม้ ประมาณ 300 ซีซี 5 วันต่อสัปดาห์ นานประมาณ 1 ปี ภายหลังเปลี่ยนไปใช้การสวนทางทวารหนัก ช่วยให้ค่าเม็ดเลือดขาว CD4 สูง และมีพละกำลังมากขึ้น

 

การศึกษาในหนูพบงานวิจัยหลายชิ้น ยืนยันฤทธิ์ลดปวด ลดอักเสบ เช่น ผลมะระขี้นก ช่วยบรรเทาอาการเจ็บปวด ที่เกิดจากการบาดเจ็บ เมื่อมีการตัดเส้นประสาทกระดูกหน้าแข้งและเส้นประสาทขา (tibial and sural nerve transection) ลดการหลั่งสารปวดอักเสบจากรับบประสาท (Studies showed that methanol extract of M. charantia fruit decreases the levels of neuro-inflammatory markers like NF-κB1, IL-16, IL-22 and IL-17R in the brains of mice) ยับยั้งปลายประสาทอักเสบจากพิษของยา (vincristine-induced neuropathic pain)

 

งานวิจัยของคณะแพทย์ที่มาเลเซีย วิจัยการใช้มะระขี้นก 500 มิลลิกรัม วันละ 3 ครั้ง นาน 3 เดือน ในคนไข้ข้อเข้าเสื่อม พบว่ากลุ่มที่ได้รับมะระขี้นกมีน้ำหนักตัว ดัชนีมวลกาย และระดับน้ำตาลในเลือดขณะอดอาหารลดลงอย่างมีนัยสำคัญ เมื่อเทียบกับกลุ่มยาหลอก และช่วยให้อาการปวดลดลง ลดการใช้ยาแก้ปวด คุณภาพชีวิตดีขึ้น

 

 

 

วิธีการกิน 

- กินเป็นผักวันละ 3-4 ผล +/-

- น้ำคั้นวันละ 20-25 มิลลิลิตร ใช้ล้างสารพิษในเลือดของอายุรเวท

- ครั้งละ 500 มิลลิกรัม วันละ 3 ครั้ง นาน 3 เดือน ลดปวด ในคนข้อเข่าเสื่อม

- ครั้งละ 1000 มิลลิกรัม วันละ 2 ครั้ง ก่อนอาหาร นาน 6 เดือน ชะลอการเพิ่มน้ำตาลสะสมในผู้ป่วยเสี่ยงเบาหวาน

 

ความปลอดภัย

มะระขี้นกมีความปลอดภัยสูง อย่างไรก็ตามมีรายงานลดน้ำตาลในเด็ก 2 ราย เข้าขั้นวิกฤตจากน้ำตาลตก จึงไม่ควรใช้ในปริมาณมากเกินกว่าขนาดที่เคยมีรายงานการใช้ และระวังการเสริมฤทธิ์กับยาลดน้ำตาลในเลือดที่ผู้ป่วยเบาหวานใช้อยู่

ในหนู พบความเป็นพิษต่อไต เมื่อใช้ในขนาดสูงมาก 4000 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม นานมากกว่า 1 สัปดาห์ อย่างไรก็ตามขนาดที่พบการใช้ในคนและปลอดภัย มีขนาดต่ำกว่ามาก อีกทั้งยังมีรายงานในหนูว่ามะระขี้นกมีผลป้องกันพิษต่อไตจากยา methotrexate (drug-induced oxidative damage)

ในต่างประเทศ มีรายงานไตอักเสบ จากกินยาตำรับที่มีส่วนผสมหนี่งเป็นมะระขี้นก 1 ราย อาหารไม่ย่อย รู้สึกหัวใจเต้นผิดปกติ 1 ราย และมีแผลในกระเพาะอาหาร 1 ราย (กินน้ำคั้นสกัดเองครึ่งลิตร)

เมล็ดมีสาร vicine อาจทำให้ปวดหัว ปวดท้อง มีไข้ โคมา และเม็ดเลือดแดงแตกในผู้ป่วย G6PD

มีข้อมูลว่ามะระขี้นก อาจมีผลเพิ่มระดับยาในเลือดที่ใช้ร่วมกัน จากการยับยั้งการเปลี่ยนแปลงยา แต่ยังไม่มีข้อมูลชัดเจนในคน หากใช้ยา ดังต่อไปนี้ ควรใช้มะระขี้นกขนาดต่ำ

 

 

 

P-gp substrate

• ยาเคมีบำบัด เช่น docetaxel, etoposide, vincristine

• calcium channel blockers เช่น amlodipine

• calcineurin inhibitors เช่น cyclosporin, tacrolimus

• digoxin

• macrolide antibiotics เช่น clarithromycin

• protease inhibitors เช่น Atazanavir, Darunavir, Lopinavir, Ritonavir

CYP2C9 substrate เช่น ยาละลายลิ่มเลือด Warfarin , ยากันชัก Phenytoin, Valproic acid, Tamoxifen

*ห้ามใช้ในหญิงตั้งครรภ์*

 

 

ข้อมูลจาก อภัยภูเบศร