การปรับปรุงแนวทางการกำหนดค่าธรรมเนียมในกฎหมาย

อย่างไรก็ดีการเรียกเก็บค่าธรรมเนียมจากประชาชนมีหลักสำคัญบางประการที่ต้องยึดถือ เช่น อำนาจในการเรียกเก็บค่าธรรมเนียมต้องมีกฎหมายแม่บทให้อำนาจเนื่องจากการบังคับจัดเก็บกระทบต่อสิทธิและเสรีภาพของประชาชน จึงต้องได้รับความยินยอมจากผู้แทนของปวงชน นอกจากนั้น รัฐไม่ควรจัดเก็บค่าธรรมเนียมในอัตราที่สูงเกินควรจนถึงขั้นแสวงหากำไรเพราะการดำเนินงานเพื่อประโยชน์สุขของประชาชนเป็นภารกิจหลักของรัฐแต่ในขณะเดียวกันก็ต้องระวังไม่จัดเก็บในอัตราที่ต่ำเกินไป เพราะอาจส่งผลเป็นการแทรกแซงกลไกตลาดและก่อภาระแก่งบประมาณแผ่นดินจากการอุดหนุนกิจกรรมเช่นว่านั้น

หลักการกำหนดค่าธรรมเนียมในกฎหมายจึงเป็นสิ่งที่มีความสำคัญเพื่อให้เกิดความเป็นธรรมในสังคม รวมทั้งไม่เป็นอุปสรรคต่อความสามารถในการแข่งขันของประเทศ แต่ที่ผ่านมายังไม่มีการบัญญัติหรือกำหนดหลักการดังกล่าวไว้อย่างชัดเจน ส่งผลให้การกำหนดค่าธรรมเนียมในกฎหมายไทยประสบปัญหาบางประการ เช่น

• การเรียกเก็บค่าธรรมเนียมที่ไม่ควรเรียกเก็บโดยเฉพาะกรณีที่ให้ประชาชนแจ้งข้อมูลแก่ภาครัฐตามกฎหมาย เช่น การแจ้งเกิด แจ้งตาย เพื่อประโยชน์ในการจัดทำข้อมูลภาครัฐ

• การกำหนดอัตราค่าธรรมเนียมที่สูงเกินไปจนสร้างภาระแก่ประชาชนและผู้ประกอบการเกินสมควรหรือการกำหนดต่ำเกินไปจนไม่สอดคล้องกับต้นทุนค่าใช้จ่ายของภาครัฐ

• อัตราค่าธรรมเนียมจำนวนมากกำหนดไว้เป็นเวลานานหลายสิบปีทำให้อัตราที่กำหนดไม่สอดคล้องกับสภาพการณ์ทางเศรษฐกิจและอัตราเงินเฟ้อ

คณะกรรมการพัฒนากฎหมาย สำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา เล็งเห็นถึงปัญหาดังกล่าวจึงได้จัดทำ “หลักเกณฑ์ว่าด้วยการเรียกเก็บค่าธรรมเนียมและค่าบริการ” ขึ้น เพื่อแก้ไขปัญหาต่าง ๆ เกี่ยวกับการกำหนดค่าธรรมเนียมในกฎหมายไทย โดยมีสาระสำคัญดังนี้

๑. กำหนดหลักเกณฑ์การเรียกเก็บค่าธรรมเนียมให้ชัดเจนว่า ค่าธรรมเนียมเป็นการบังคับจัดเก็บจึงต้องมีกฎหมายระดับพระราชบัญญัติให้อำนาจไว้ และต้องกำหนดอัตราขั้นสูงไว้ในกฎหมาย

๒. แยกค่าบริการออกจากค่าธรรมเนียม เนื่องจากเป็นการจ่ายเงินที่ประชาชนจ่ายเพื่อตอบแทนการให้บริการในทำนองเดียวกับการรับบริการจากภาคเอกชน ค่าใช้จ่ายนี้เป็นทางเลือกของประชาชนที่จะใช้บริการหรือไม่ก็ได้ การเรียกเก็บเป็นไปตามข้อเท็จจริงจึงไม่จำเป็นต้องมีกฎหมายระดับพระราชบัญญัติให้อำนาจ เช่น การเรียกเก็บค่าถ่ายเอกสาร การเรียกเก็บค่าทางด่วน

๓. กำหนดกรณีที่รัฐไม่พึงเรียกเก็บค่าธรรมเนียมจากประชาชนให้ชัดเจน อาทิ กรณีที่ประชาชนปฏิบัติหน้าที่ตามกฎหมายเพื่อให้ภาครัฐได้ข้อมูล เช่น การแจ้งเกิด แจ้งตาย การจดทะเบียนพาณิชย์

๔.กำหนดปัจจัยที่หน่วยงานของรัฐต้องพิจารณาในการกำหนดอัตราค่าธรรมเนียม เช่น ต้นทุนค่าใช้จ่ายในการดำเนินการของรัฐประโยชน์ที่บุคคลนั้นจะได้รับ และอัตราเงินเฟ้อที่จะเกิดขึ้นในอนาคต เพื่อให้อัตราที่กำหนดมีที่ไปที่มาที่ชัดเจน

๕. กำหนดหลักเกณฑ์การคิดค่าบริการ เพื่อมิให้ประชาชนได้รับความเดือดร้อนจากการคิดค่าบริการที่สูงหรือต่ำเกินไป เช่น ค่าบริการของกิจการของรัฐต้องไม่มีวัตถุประสงค์ในการแสวงหากำไรสูงสุด ค่าบริการสำหรับกิจการของรัฐที่มีลักษณะเป็นการผูกขาดต้องไม่สูงเกินสมควร แต่ค่าบริการของรัฐสำหรับกิจการที่มีลักษณะเป็นการแข่งขันกันโดยเสรีต้องไม่ต่ำเกินสมควร เป็นต้น

๖. กำหนดกระบวนการให้หน่วยงานของรัฐต้องรับฟังความคิดเห็นผู้เกี่ยวข้องในการกำหนดค่าธรรมเนียม และทบทวนอัตราค่าธรรมเนียมทุกครั้งที่ประเมินผลสัมฤทธิ์ของกฎหมาย

ปัจจุบัน คณะรัฐมนตรีได้มีมติเห็นชอบหลักเกณฑ์ว่าด้วยการเรียกเก็บค่าธรรมเนียมและค่าบริการดังกล่าวแล้วตั้งแต่วันที่ ๑๔ ธันวาคม ๒๕๖๔ และให้หน่วยงานของรัฐถือปฏิบัติโดยทั่วกันซึ่งหน่วยงานที่รับผิดชอบกฎหมายหรือกฎที่มีการกำหนดค่าธรรมเนียม มีหน้าที่แก้ไขเพิ่มเติมการกำหนดใด ๆ ที่ไม่สอดคล้องกับหลักเกณฑ์ดังกล่าวในโอกาสแรก เช่น การยกเลิกการจัดเก็บค่าธรรมเนียมกรณีประชาชนแจ้งข้อมูลแก่รัฐ การปรับปรุงอัตราค่าธรรมเนียมให้สอดคล้องกับสภาวะทางเศรษฐกิจ  ดังนั้น จึงคาดหมายได้ว่า ภายในไม่กี่ปีนี้ การกำหนดค่าธรรมเนียมในกฎหมายไทยจะมีความเหมาะสมและเป็นธรรมยิ่งขึ้น และเป็นส่วนหนึ่งในการสนับสนุนการพัฒนาประเทศ ทั้งนี้ สมดังเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยที่กำหนด ให้รัฐพึงปรับปรุงกฎหมายที่ไม่สอดคล้องกับสภาพการณ์ และพึงจัดให้มีกลไกสำหรับการปรับปรุงกฎหมายและกฎระเบียบให้สอดคล้องกับสภาพการณ์ไม่สร้างภาระแก่ประชาชนเกินความจำเป็น และเพิ่มความสามารถในการแข่งขันของประเทศ (มาตรา ๗๗ และมาตรา ๒๕๘ ค. (๑))

ศึกษารายละเอียดของหลักเกณฑ์ว่าด้วยการเรียกเก็บค่าธรรมเนียมและค่าบริการได้ที่

https://cdn.me-qr.com/pdf/2209819.pdf